W okresie dojrzewania w nastolatkach zachodzą intensywne zmiany anatomiczne, fizyczne, fizjologiczne, poznawcze, emocjonalne, psychiczne oraz społeczne. Często towarzyszą im frustracja, młodzieńczy bunt czy nadmierna drażliwość albo permanentny smutek. To czas, gdy może pojawić się depresja na tle nowej roli społecznej nastolatka. Młody człowiek żegna się właśnie z przywilejami wieku dziecięcego, ale nie jest jeszcze do końca zaliczany do grona dorosłych. Jak wspierać nastolatka w tym trudnym okresie?

Badania wykazują, że w okresie dojrzewania dochodzi do intensywnej przebudowy w mózgu. Rozwija się kora mózgowa, która odpowiada za większość procesów poznawczych, w tym umiejętność przewidywania skutków naszych działań, logiczne i abstrakcyjne myślenie oraz zdolność racjonalnego podejmowania decyzji. Kora może rozwijać się aż do 25. roku życia.

Dorastanie

Na skutek zmian w mózgu następuje gwałtowny rozwój intelektualny, poprawa pamięci, lepsze planowanie, samodzielne ocenianie sytuacji, formułowanie sądów o świecie i sobie samym, rozwój myślenia logicznego i przyczynowo-skutkowego oraz wnioskowania. W tym czasie nastolatki stopniowo uniezależniają swoje myślenie od opinii dorosłych. Po spadku samooceny właściwym wczesnemu okresowi dojrzewania wzrasta ich potrzeba autonomii w ocenie sytuacji i zachowań związana ze stopniowym rozwojem zaufania do własnych umiejętności i zasobów. Następuje wzmacnianie pewności siebie.

Między 12 a 18. rokiem życia zachodzi rozwój tożsamości. Wcześniej opiekunowie są wzorem do naśladowania i oparciem na przyszłość. Po tym czasie jest to niezwykle trudne do osiągnięcia, gdyż pojawiają się inne autorytety. Młody człowiek powinien mieć możliwość bezpiecznej eksploracji i konfrontowania nowych spostrzeżeń ze swoim wychowaniem i wartościami. Powinni mu to zapewnić otwarci na nowe dorośli. W przypadku nadmiernej kontroli lub elastyczności rodziców nastolatek może często zmieniać pomysł na siebie.

Nastoletnie emocje

W okresie dojrzewania może pojawić się zmienność nastroju, np. wybuchowość, gniew, głębokie uczucia smutku czy niepokoju. Jednocześnie mogą następować po nich chwile euforii i beztroski. Gwałtowne reakcje są często wynikiem zmian w postrzeganiu samego siebie, otoczenia oraz relacji z innymi. Zrozumienie tych złożonych procesów jest kluczowe dla wsparcia nastolatków w zdrowym rozwoju emocjonalnym i społecznym.

Jeżeli jednak nastolatek często reaguje agresją werbalną lub fizyczną, wybuchami płaczu lub zamykaniem się w sobie na najdrobniejsze niepowodzenia, może to oznaczać, że potrzebuje pomocy.

Objawy depresji

W przypadku, gdy okres dorastania przybiera radykalną formę, bardzo często pojawia się przekraczanie norm społecznych i eksperymentowanie z własnym ciałem. Brak samoakceptacji związany ze zmieniającym się wyglądem oraz burza hormonów znacząco wpływają na wzrost stopnia agresywności zarówno w stosunku do otoczenia, jak i samego siebie. Zdarza się, że ból emocjonalny jest tak trudny do zniesienia, że młody człowiek pod wpływem impulsu decyduje się na samookaleczenie. Ból fizyczny to sposób na chwilowe zagłuszenie bólu psychicznego, emocjonalną ulgę i spokój.

Jeśli dojrzewaniu towarzyszą niepokojące stany emocjonalne i nie radzicie sobie z emocjami dziecka, być może warto zasięgnąć porady psychologa. Z pewnością trzeba uważnie obserwować zachowanie nastolatka, szczególnie gdy obserwujemy takie objawy, jak zmęczenie i utrata energii, bezsenność (czasem zbyt dużo snu), zmiany apetytu, pobudzenie.

Niepokojące są również spowolnione myślenie, mówienie lub ruchy ciała, słabe wyniki w szkole lub częste nieobecności, zaniedbanie higieny czy estetyki ubioru, wybuchy złości. Depresja u nastolatków często przejawia się spadkiem motywacji i sił do działania. W skrajnych okolicznościach myśli depresyjne mogą prowadzić do samookaleczania lub nawet prób samobójczych.

Komunikacja z dzieckiem

Leczenie zaburzeń depresyjnych u młodzieży wymaga podejścia holistycznego, czyli różnych form terapii indywidualnej, grupowej i rodzinnej, warsztatów dla rodziców, psychoedukacji, a czasem farmakologii. Istotna jest pomoc rodziców, którzy powinni wspierać dziecko oraz zapewnić mu odpowiednia opiekę. Młody człowiek powinien być przekonany, że ma bezpieczne otoczenie.

Najważniejsze są rozmowy, cierpliwość, wspólne aktywności. Od tego, czy pytanie zostanie zadane odpowiednio, zależy efektywność komunikacji z młodym człowiekiem. Dlatego należy słuchać, gdyż znajomość potrzeb i problemów dorastającego dziecka ułatwi osiągnięcie porozumienia. Kontakt nie może być jednak rodzajem kazania, ale dialogu. Dobra komunikacja to podstawa zdrowych relacji.

Rodzic powinien wyjaśniać swoje decyzje dziecku w zrozumiały sposób, a także słuchać jego opinii i uwag. Dzięki temu młody człowiek czuje się usłyszany i ważny. Trzeba zachęcać nastolatka do rozmowy, deklarując wsparcie w problemach. Naszym sukcesem będzie, gdy podejmie dialog i spróbuje wyjaśnić, co przeżywa.

Profilaktyka zaburzeń

Ważnym ogniwem w zapobieganiu depresji nastolatków jest szkoła. Praca profilaktyczna pedagoga powinna ułatwiać integrację z klasą tym uczniom, którzy mają kłopoty w nawiązaniu dobrych relacji. Wychowawca może starać się wpływać na zwiększenie otwartości w komunikowaniu się uczniów między sobą czy uczyć kompromisowych metod  rozwiązywania konfliktów interpersonalnych.

Dobry pedagog powinien znać system norm obowiązujących w danej klasie i starać się zwiększać satysfakcję wszystkich uczniów z przynależności do danej klasy. Z pewnością pomocne w takich działaniach są zdrowe nawyki ukształtowane przez rodziców u swoich pociech w dzieciństwie.